Sử thi Iliad

Menelaus và Meriones nâng thi thể của Patroclus lên một chiếc xe đẩy trong khi Odysseus đứng nhìn, tác phẩm trên một chiếc bình đựng di cốt làm từ ngọc thạch vào thời |Etruria, được chế tạo tại Volterra, Ý, thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên

Odysseus là một trong những chiến binh Hy Lạp có tầm ảnh hưởng lớn nhất trong Cuộc chiến Thành Troy. Cùng với Nestor và Idomeneus, ông là một nhà quân sư và cố vấn rất được tin tưởng. Ông luôn đưa ra những lời khuyên thông thái và hỗ trợ giải quyết những vấn đề nảy sinh bên trong nội bộ của những người Hy Lạp, đặc biệt khi mọi người nghi ngờ mệnh lệnh của Agamemnon, như trong một lần Thersites đứng lên đối đầu với người thủ lĩnh này. Một ngày nọ, Agamemnon muốn thử thách tinh thần của những người lính Hy Lạp (Achaea), ông đã tuyên bố ý định sẽ rút lui khỏi Troy, Odysseus chính là người đã khôi phục lại trật tự nơi trại lính cho quân đội Hy Lạp.[5] Tiếp đó, trong một lần khi rất nhiều chiến binh buộc phải rời khỏi chiến trường do bị thương (bao gồm cả Odysseus và Agamemnon), Odysseus một lần nữa đã phải thuyết phục Agamemnon không được rút lui. Cùng với hai phái viên khác, ông là người được lựa chọn để cố gắng thuyết phục Achilles trở lại chiến trường khi giữa anh và Agamemnon xảy ra mâu thuẫn.[6]

Khi Hector đề nghị một cuộc đấu tay đôi, Odysseus là một trong những người Hy Lạp miễn cưỡng tình nguyện đấu với anh ta. Tuy nhiên, sau cùng, Telamonian Ajax ("Kẻ vĩ đại") mới là người được chọn để đối đầu với Hector. Odysseus cũng hỗ trợ Diomedes trong các hoạt động ban đêm như giết Rhesus, bởi họ được tiên tri rằng nếu đàn ngựa của lão ta uống nước từ dòng sông Scamander, thành Troy sẽ không thể bị đánh bại.[7]

Sau khi Patroclus bị giết, chính Odysseus là người đã cố vấn cho Achilles rằng hãy để những người lính Hy Lạp được ăn và nghỉ ngơi thay vì để cơn thịnh nộ dẫn lối quay trở lại chiến trường và giết những người dân của Troy ngay lập tức. Sau đó, dù rất miễn cưỡng, Achilles đã đồng ý. Trong một cuộc thách đấu trong tang lễ của Patroclus, Odysseus đã tham gia một cuộc đấu vật với Ajax "Kẻ Vĩ Đại", một cuộc thi chạy với Ajax "Kẻ Kém hơn," con trai của Oileus và Antilochus, con trai của Nestor. Trong trận đấu vật, ông đã hòa với đối thủ, còn với cuộc đua, với sự trợ giúp của nữ thần Athena, ông đã giành chiến thắng.[8]

Odysseus thường được xem như là một phiên bản trái ngược của Achilles trong sử thi Iliad:[9] nếu Achilles là một người thường xuyên để cơn thịnh nộ che mờ tâm trí và không biết tự kiềm chế bản thân, Odysseus lại thường được ví như là một người đàn ông trung dung, có lý trí, biết tự kiềm chế và có khả năng ngoại giao. Trong một khía cạnh nào đó, ông cũng là một sự đối lập với dũng sĩ Telamonian Ajax: nếu như Ajax chỉ biết chứng minh bản thân mình bằng sức mạnh vai u thịt bắp, thì Odysseus lại không chỉ khôn ngoan (bằng chứng là ý tưởng của ông về Con ngựa Thành Troy), mà còn là một diễn giả hùng hồn, một khả năng có lẽ được miêu tả rõ ràng nhất trong việc thuyết phục và hòa giải Achilles trong cuốn sách thứ 9 của sử thi Iliad. Những sự đối lập này không chỉ mang tính chất trừu tượng mà chúng còn rất thực tế vì quả thực hai người đã đối đầu nhau rất nhiều.

Những câu truyện khác về Cuộc chiến Thành Troy

Một phần của bức Tranh khảm La Mã khắc họa cảnh Odysseus tìm ra Achilles dưới hình hài phụ nữ tại Skyros,[10] tại La Olmeda, Pedrosa de la Vega, Tây Ban Nha, Thế kỷ thứ 5 Sau Công nguyên

Do một lời tiên tri dự báo rằng Cuộc chiến Thành Troy không thể có được chiến thắng nếu như không có Achilles, Odysseus và nhiều thủ lĩnh Hy lạp đã đến Skyros để tìm anh ta. Odysseus phát hiện ra Achilles bằng cách tặng quà, trang sức, nhạc cụ cũng như các món vũ khí tới những người con gái của nhà vua nơi đây. Sau đó ông cùng những người tham gia đã làm giả một tiếng động thông báo có cuộc tấn công của kẻ thù trên hòn đảo (sử dụng kèn thổi), khiến cho Achilles ngay lập tức để lộ thân phận bằng việc cầm kiếm lên để sẵn sàng tấn công. Được thuyết phục, anh đồng ý khởi hành để tham gia vào Cuộc chiến Thành Troy.[11]

Câu chuyện về cái chết của Palamedes có rất nhiều phiên bản khác nhau. Theo một số dị bản, Odysseus không bao giờ tha thứ cho Palamedes vì đã làm lộ mưu kế giả điên của mình, thế nên Odysseus đã đóng góp một phần trong việc dẫn đến cái chết của ông ta. Một phiên bản cổ nói rằng Odysseus đã thuyết phục một tù nhân Troy viết một lá thư giả dạng là Palamedes. Lá thư có nhắc đến việc vàng đã được chuyển đi như là một phần thưởng dành cho sự phản bội của Palamedes. Odysseus sau đó đã giết chết người tù nhân và giấu số vàng tại lều của Palamedes. Ông bảo đảm việc lá thư sẽ được tìm thấy và được mang đến cho Agamemnon, sau đó đưa ra gợi ý giúp cho quân lính Hy Lạp tìm ra chỗ vàng. Như vậy là đã đủ bằng chứng đối với những người Hy Lạp, họ xử tử Palamedes bằng hình thức ném đá tới chết. Một số phiên bản khác kể rằng Odysseus và Diomedes lừa Palamedes rằng có một kho báu ở đáy một con giếng và dẫn ông đi xuống. Khi Palamedes đi xuống dưới đáy, cả hai đã giết chết và chôn ông xuống dưới những viên đá.[12]

Khi Achilles bị giết trong trận chiến bởi Paris, Odysseus và Telamonian Ajax là những người đã lấy lại cơ thể và bộ giáp của người chiến binh ngã xuống từ trên chiến trường. Tại cuộc đấu trong đám tang của Achilles, Odysseus một lần nữa phải đối đầu với Telamonian Ajax. Thetis nói rằng những món vũ khí của Achilles sẽ được trao tặng cho người dũng cảm nhất trong số những người Hy Lạp, và chỉ có Odysseus và Ajax là hai người dám đứng lên để cạnh tranh cho danh hiệu này. Hai người sau đó đã lao vào một cuộc tranh cãi xem ai mới là người lập nhiều công trạng hơn để giành lấy phần thưởng. Quân đội Hy Lạp lúng túng không biết nên quyết định ra sao, bởi họ không muốn tỏ ra xúc phạm người còn lại và mất đi một chiến binh quả cảm. Nestor đề xuất nên để cho những tù binh người Troia quyết định người chiến thắng.[13] Phe ủng hộ Odysseus không đồng tình, họ cho rằng người Hy Lạp nên tổ chức bỏ phiếu bí mật.[14] Dù đối với trường hợp nào, Odysseus đều là người dành chiến thắng. Tức giận và nhục nhã, Ajax đã bị Athena làm cho phát điên. Khi đã bình tĩnh trở lại, xấu hổ vì hành vi giết gia súc trong cơn điên của mình, Ajax quyết định tự kết liễu bằng thanh gươm có được từ Hector sau trận quyết đấu giữa hai người.[15]

Cùng với Diomedes, Odysseus tiếp tục đưa con trai của Achilles, Pyrrhus, tới để hỗ trợ quân đội Hy Lạp bởi một một lời tiên tri đã nói rằng thành Troy không thể bị đánh bại nếu thiếu anh ta. Là một chiến binh quả cảm, Pyrrhus còn được gọi là Neoptolemus (tiếng Hy Lạp là "chiến binh mới"). Sau khi nhiệm vụ thành công, Odysseus đã trao cho anh bộ áo giáp của Achilles.

Về sau, quân Hy Lạp được cho biết rằng cuộc chiến sẽ không thể kết thúc nếu thiếu đi những mũi tên tẩm độc của Hercules, đang được sở hữu bởi Philoctetes, người bị tất cả bỏ lại trên một hòn đảo do vết thương của anh ta. Odysseus và Diomedes (theo một số tài liệu là Odysseus và Neoptolemus) đã khởi hành để mang chúng về. Sau khi đến nơi, Philoctetes (vẫn đang đau đớn vì vết thương) có vẻ vẫn rất giận dữ vì hành động bỏ lại anh ta của quân đội Hy Lạp, trong đó đặc biệt Odysseus. Anh ta lúc đầu định bắn Odysseus, nhưng nhờ tài năng thuyết phục của Odysseus cũng như sự ảnh hưởng của các vị thần, cơn giận của Philoctetes đã nguôi đi phần nào. Odysseus sau đó trở về trại của quân Hy Lạp cùng với Philoctetes và những mũi tên của anh ta.[16]

Có lẽ đóng góp nổi tiếng nhất của Odysseus trong cuộc chiến của quân đội Hy Lạp chính là mưu kế sử dụng Con Ngựa Thành Troy, thứ cho phép đội quân Hy Lạp đột nhập vào bên trong tòa thành khi màn đêm buông xuống. Con ngựa được chế tạo bởi Epeius và chứa đầy những chiến binh Hy Lạp, dẫn đầu bởi Odysseus.[17] Odysseus và Diomedes đã cùng nhau đi cướp thanh Palladium nằm bên trong bức tường của thành Troy bởi quân Hy Lạp được cho biết rằng họ không thể chiếm đóng được thành phố nếu không có nó. Một số tư liệu La Mã sau này nói rằng Odysseus đã có ý định giết chết người đồng sự của mình trên đường trở về, tuy nhiên Diomedes đã thoát được.

"Ulixes độc ác, dối trá" của người La Mã

Sử thi Iliad và Odyssey của Homer khắc họa Odysseus như là một người anh hùng văn hóa, tuy nhiên, người La Mã, những người tin rằng họ là con cháu của Hoàng tử Aeneas của thành Troy, lại coi ông là một kẻ gian dối và xảo trá. Trong tác phẩm Aeneid của Virgil, được viết trong khoảng năm thứ 29 đến 19 trước Công nguyên, ông luôn bị gọi là "Odysseus độc ác" (Latin dirus Ulixes) hay "Odysseus dối trá" (pellacis, fandi fictor). Turnus, trong tác phẩm Aeneid, cuốn sách thứ 9, khi chê bai Ascanius của thành Troy bằng những hình ảnh đức tính Latin thô lỗ và thẳng thắn, đã tuyên bố rằng: "Ngươi sẽ không nhìn ra những người con trai của Atreus ở đây, và cũng không cần sự gian trá của nỗi sợ Ulysses xảo quyệt." Trong khi người Hy lạp ngưỡng mộ sự mưu mẹo và gian xảo của Odysseus, những nét tính cách đó lại không hề được ưa thích bởi người La Mã, những người coi trọng danh dự một cách cứng nhắc. Trong bi kịch Iphigenia ở Aulis của Euripides, Odysseus đã thuyết phục Agamemnon tán thành với việc hy sinh người con gái của mình, Iphigenia, để xoa dịu nữ thần Artemis. Odysseus tiếp tục tạo điều kiện cho lễ hiến tế được diễn ra bằng cách nói với mẹ của Iphigenia, Clytemnestra, rằng con gái của bà sẽ được cưới Achilles. Những nỗ lực của Odysseus để né tránh lời thề độc rằng sẽ bảo vệ hôn nhân giữa Menelaus và Helen cũng xúc phạm tới những quan niệm về nghĩa vụ của người La Mã, và rất nhiều kế hoạch và mánh khóe mà ông đã sử dụng cũng động chạm tới quan niệm về danh dự của người La Mã.